قهرمان پور گفت: اگر دونالد ترامپ با الحاق بخش‌های اشغال شده خاک اوکراین به روسیه موافقت کند اقدامی بسیار شگفت آور در نظام بین‌الملل خواهد بود که تبعات بسیار سنگینی در پی دارد.
به گزارش خبرگزاری بیپ نیوز، رحمن قهرمانپور، تحلیلگر رشد حوزه بین‌الملل، در گفت و گویی با روزنامه شرق به بیان نکاتی درباره توافق آمریکا و روسیه، جنگ اوکراین و … پرداخته است. در ادامه بخشی از آن را می خوانید؛
جناب قهرمانپور با اشراف بر اینکه عمدتاً کمتر از کلماتی مثل «کارت بازی»، «اهرم فشار» یا «وجه المصالحه» در مصاحبه‌ها و نوشته‌هایتان استفاده می‌کنید، اما بپذیریم در مقطع فعلی به کاربرد این کلیدواژه های احتناب ناپذیر است. چون در یک سو، دونالد ترامپ محور کار خود را در عرصه سیاست خارجی با همان نگاه تجاری پی می‌گیرد و در سوی دیگر ما با ولادیمیر پوتین طرف هستیم که به پراگماتیسم دیپلماتیک و فرصت طلبی در سیاست خارجی مشهور است. با توجه به همین نکات و در تماس تلفنی چند ساعته اخیر دو رئیس‌جمهور آمریکا و روسیه و نیز آغاز نشست وزرای امور خارجه دو کشور در ریاض می‌توان این انتظار را داشت که ایران به عنوان وجه المصالحه دو قدرت بزرگ مورد استفاده قرار گیرد؟ اساساً جایگاه تهران در معادلات واشنگتن – مسکو کجاست؟
منظور مشخص شما مذاکرات آمریکا و روسیه بر سر جنگ اوکراین است…
بله
ببینید مذاکرات آمریکا و روسیه در خصوص جنگ اوکراین در درجه اول بیش از آنکه به ایران ارتباط پیدا کند برای اروپا به عنوان متحد دیرین آمریکا اهمیت ویژه‌ای دارد و در واقع می‌توان گفت که متغیر سوم بعد از آمریکا و روسیه، خود اروپایی‌ها خواهند بود. چون ادامه جنگ اوکراین یا موضوع صلح و پایان دادن به این جنگ ربط و اثر مستقیمی روی معماری امنیتی اروپایی دارد. لذا آغاز مذاکرات روسیه و آمریکا بدون حضور اروپایی‌ها می‌تواند به معنای تأیید جاه طلبی‌های روسیه و پوتین در مناطق پیرامونی خود از جمله اوکراین و حتی مناطقی مانند گرجستان باشد. چون روسیه در کنار اوکراین باعث جدایی سه استان گرجستان هم شده و در دیگر مناطق پیرامونی هم، روسیه چنین ادعاهایی را مطرح کرده است. به همین دلیل است که من معتقدم این مذاکرات و نحوه مناسبات ترامپ و پوتین برای صلح در اوکراین بیش از آنکه ایران را درگیر کند برای اروپا اهمیت ویژه‌ای خواهد داشت.
از زاویه اروپایی‌ها به موضوع نگاه کردید. اما واقعاً حضرتعالی درصدی، ولو اندک برای قربانی شدن پای منافع آمریکا و روسیه در جنگ اوکراین قائل نیستید؟
این موضوعی که شما گفتید مطرح است. اکنون در افکار عمومی این شائبه به وجود آمده است که آیا ایران نمی‌تواند کارت بازی یا وجه المصالحه پوتین با ترامپ برای پایان دادن به جنگ اوکراین باشد. به خصوص آنکه یکی از مقامات سابق کشور بدون ارائه سند و مدرکی عنوان داشته است که من خبر دارم ترامپ و پوتین در مذاکرات پشت پرده خود بر سر ایران معامله کرده‌اند. اما واقع امر این است که ما هیچ دلیل و مدرک روشنی در این باره نداریم. ضمن آنکه در این مذاکرات پوتین و ترامپ فعلاً دستور کار اصلی برای ارتقای مناسبات دوجانبه و نحوه پایان دادن به جنگ اوکراین است و اگر این دستور کار گسترش پیدا کند بعد از خود آمریکا و روسیه، این اروپایی‌ها خواهند بود که به عنوان متغیر سوم بیشتر از همه درگیر نحوه روابط روسیه و آمریکا می‌شوند.
در ادامه قطعاً مسئله چین اهمیت پیدا می‌کند و در مراتب بعدی است که می‌توان به موضوع ایران اشاره کرد. به هر حال ایران جزو کشورهایی بود که در طول این چند سال جنگ اوکراین همواره از سوی اروپا و آمریکا متهم به حمایت تسلیحاتی از روسیه بوده است. به همین دلیل من معتقدم زمانی موضوع ایران در روابط ایران و روسیه معنا پیدا می‌کند که به نحوی موضوع اروپا و چین حل‌وفصل شده باشد. پس مسئله به این راحتی نیست که تصور کنیم حالا وزرای امور خارجه آمریکا و روسیه با هم دیدار کرده‌اند یا پوتین و ترامپ با هم تلفنی گفت‌وگو داشتند همه چیز به سرعت حل‌وفصل خواهد شد. خیر اینگونه نیست. فعلا گام‌های اولیه برداشته شده است و تا رسیدن به توافق نهایی فاصله بسیار زیادی وجود دارد. ضمن آنکه خواسته‌ها، مطالبات و پیش شرط‌های طرفین از همدیگر بسیار زیاد است.
پس چرا به سرعت و ظرف کمتر از یک ماه از بازگشت دونالد ترامپ به کاخ سفید این نشست برگزار شد؟
به نظر من ترامپ سعی کرده است با این اقدام خود یک واکنشی به طرفدارانش نشان دهد و اینگونه اعلام کند که به وعده انتخاباتی خود عمل کرده است تا در ادامه کار را برای پایان دادن به جنگ اوکراین و کاهش هزینه‌های آمریکا شروع کند. اما همه می‌دانیم که موانع بر سر راه این کار بسیار زیاد است و اگر دونالد ترامپ با الحاق بخش‌های اشغال شده خاک اوکراین به روسیه موافقت کند اقدامی بسیار شگفت آور در نظام بین‌الملل خواهد بود که تبعات بسیار سنگینی در پی دارد.
به بخشی از تحلیل شما در مورد اولویت‌های مذاکره و دیدار و مناسبات جدید روسیه و آمریکا بازگردیم که عنوان داشتید «ایران در اولویت‌های چندم قرار دارد.» با این حال باید بپذیریم که حتی در اولویت‌های اصلی مانند پایان دادن به جنگ اوکراین، مهار چین و معادلات خاورمیانه، چه به شکل مستقیم و چه غیر مستقیم پای ایران در میان است. آیا به همین واسطه نمی‌توان ایران را هم جزو اولویت‌های اصلی در نظر گرفت؟
این نکته و تحلیل شما کاملاً درست است. شما می‌گویید که این موضوعات به نحوی به ایران ارتباط دارد. اما باید مسئله را از زاویه دیگری ارزیابی کرد.
از چه زاویه ای؟
از این زاویه که مسئله تعیین کننده، ارزیابی تهران از جایگاه و موقعیت خود نیست. آن چیزی که تعیین کننده خواهد بود ارزیابی رقبا و کشورهای دیگر و به خصوص ابرقدرت‌ها از وزن و جایگاه ایران در معادلات منطقه‌ای و جهانی است. شما باید این را در نظر بگیرید که مقامات آمریکایی و حتی برخی از مقامات روسی هم مددعی هستند که بعد از تحولات منطقه جایگاه ایران ضعیف‌تر شده است و حملات اسرائیل به محور مقاومت، سقوط بشار اسد و …، وزن ایران را کاهش داده است. پس من می‌خواهم این را بگویم که برداشت طرف‌های دیگر مهم‌تر از ارزیابی خود ایران از موقعیتش است.
و این جمله شما به معنای آن است که ایران جایگاهی ندارد؟
خیر گفته من لزوماً به معنای آن نیست که ایران جایگاه، نفوذ و یا وزن تعیین کننده‌ای ندارد. بلکه به این معناست که فعلاً کشورهایی مانند روسیه و آمریکا اولویتی برای پرداختن مستقیم به ایران قائل نیستند. اما اگر مذاکرات ادامه پیدا کند و دستور کارهای آن گسترش یابد طبیعتاً ایران هم یکی از موضوع مذاکرات خواهد بود و اهمیت خود را پیدا خواهد کرد.
همین جا توقف کنیم اگر آنگونه که عنوان داشتید مذاکرات ترامپ و پوتین ادامه پیدا کند و دستور کارهای آن گسترش یابد تا آنجا که به موضوع ایران هم برسد واقعاً مسکو چه برنامه‌ای برای استفاده از ایران در برابر ترامپ دارد؟
اگر به آن نقطه برسیم یکی از موضوعات به مذاکرات هسته‌ای و برجام باز می‌گردد. به هر حال روسیه در توافق برجام نقش و جایگاه خود را دارد. به این معنا که روسیه موظف است بخشی از آب سنگین ایران را خریداری کند یا باید کمک‌های روسیه در باز مهندسی رآکتور آب سنگین را هم در نظر گرفت یا از نظر فنی در ساخت نیروگاه بوشهر نقش داشتند. پس اگر ترامپ بخواهد مذاکرات هسته‌ای را با ایران آغاز کند، طبیعتاً نقش روسیه مهم است؛ هم از این بابت که اگر روسیه تمایلی به گفت‌وگو داشته باشد می‌تواند بخشی از توافقات را عملیاتی کند و هم اینکه اگر نخواهد این مذاکره به نتیجه برسد، سنگ اندازی و کارشکنی خود را پی بگیرد.
یعنی می‌تواند جلوی توافق احتمالی در آینده بین ایران و ترامپ را بگبرد؟
من نمی‌گویم به طور کامل می‌تواند مانع از توافق شود، اما سنگ اندازی برای کند کردن روند توافق را خواهد داشت. نکته دیگر در پاسخ به سؤال قبلی تان ناظر به همکاری‌ها و روابط نظامی، تسلیحاتی، موشکی و پهپادی ایران و روسیه است که برای غربی‌ها و به خصوص اروپا بسیار حائز اهمیت خواهد بود. چون این اروپایی‌ها هستند که خود را در معرض و تیررس مستقیم موشک‌ها و پهپادهای ایرانی می‌بینند. ولی طبیعتاً آمریکایی‌ها هم تمایل بسیار زیادی دارند که در این خصوص هم مذاکراتی صورت بگیرد. به همین دلیل نقش و جایگاه روسیه هم اهمیت خود را پیدا خواهد کرد و غرب می‌تواند درخواست‌هایی از روسیه پیرامون این موضوع داشته باشد. اما موضوعی که اکنون اهمیت پیدا می‌کند همان سابقه تاریخی روسیه در نزد افکار عمومی جامعه ایران است. به عنوان اینکه روسیه در پشت پرده امکان معامله بر سر ایران را دارد و اینکه معمولا در شرایط بسیار سخت، روسیه دوستان خود را فراموش می‌کند.
در این بین سیاست تهران را چگونه ارزیابی می‌کنید؟ تهران باید به شکل مستقیم و مستقل، پرونده خود را با غرب حل کند یا باید منتظر حل‌وفصل تمام این معادلات باشد؟
در روابط بین‌الملل مطرح است که هرچه قدرت کشورها بیشتر شود استقلال عمل آنها هم به همان میزان بیشتر خواهد شد و چون ایران یک قدرت بزرگ جهانی نیست نمی‌توان از او انتظار داشت که بدون در نظر گرفتن معادلات منطقه‌ای و جهانی، موضوعات خود را حل کند. مسئله صرفاً ایران هم نیست. خیلی از کشورها اکنون چنین جایگاهی دارند. از آلمان و اندونزی گرفته تا ژاپن، کره جنوبی، ترکیه، آفریقای جنوبی و … منتظرند که مناقشه آمریکا با روسیه و چین به کجا خواهد رسید. به نظر من حتی در این مناسبات روسیه هم جایگاه تعیین کننده ندارد. اصل موضوع به رقابت آمریکا و چین باز می‌گرد.
ما باید چه کنیم؟
در وهله اول اوضاع را به دقت رصد کنیم و ببینیم چه اتفاقاتی می‌افتد. این کاری است که نهادهای امنیتی و دیپلماتیک انجام می‌دهند و در مرتبه دوم باید هرچه سریع‌تر تصمیم بگیریم که چه کاری می‌خواهیم انجام بدهیم.
2727
