گویی نظام حکمرانی در ارتباط با مردم به این فرمول دست یافته کـه رانـت سیاسـی مال من، منابع طبیعی مال شما. ترجمه اش این است که من انرژی ارزان می دهم تا بسوزانید، هدر بدهید و حالش را ببرید به شرط آنکه کاری به کار من نداشته باشید!
برای بررسی علل ناترازی ها درابتدا سری به آمار در حوزه انرژی بزنیم و ببینیم چه شـد کـه غـول چهـارم انـرژی جهان این چنین غرق در ناترازیست.
ما با تولید ۴/۲۵ میلیون بشکه نفت و میعانات گازی در روز در رتبه پنجم جهان قرار داریـم و در سال ۲۰۲۳ میلادی با تولید ۲۵۲ میلیارد مترمکعب گاز پس از امریکا و روسیه جایگاه سـوم را بـه خود اختصاص داده ایم. بدین ترتیب با تولید ۸/۵ تا ۹ میلیـون بشـکه معـادل نفـت خـام در روز چهارمین تولید کننده نفت وگاز جهان هستیم. کشورهای آمریکا، روسیه و عربسـتان بـا تولیـد بـه ترتیب ،۳۰/۶ ۲۰/۵ و ۱۱/۶ میلیون بشکه معادل نفت خام در جایگاه اول تا سوم قرار دارند.در حوزه انرژی الکتریکی با تولید سالانه ۳۸۰ میلیارد کیلـووات سـاعت در رتبـه ۱۱ جهـان قـرار داشته و حدود ۱ درصد برق جهان را تولید می کنیم.
میزان مصرف انرژی در کشور
بدین ترتیب ملاحظه می کنیم که در بخش تولید آمار امیدوارکننده است. حـال بیاییم نگـاهی بـه مصرف انرژی بیاندازیم. مصرف سالیانه کشـور ۶۵۰ میلیـون بشـکه فـراورده نفتـی، ۲۵۰ میلیـارد مترمکعب گاز و ۳۸۰ میلیارد کیلووات ساعت برق جمعاً به ارزش ۱۸۰ میلیارد دلار است. فاجعـه از اینجا آغاز می شود که ارزش انرژی مصرفی ۴۰ تا ۵۰ درصد از تولید ناخـالص داخلـی کشـور است!
بدین ترتیب با اطمینان می توان گفت که مشکل اصلی ما نه تولید بلکه مصرف است. شـگفتا کـه هنوز هم تمام تمرکز بر تولید معطوف بوده و مصرف رها شده است. ادامه این روند در سال آینده کشور را در معرض ۳۳ درصد ناترازی در گاز، ۳۵ درصد در برق، ۲۰ درصد در بنزین و ۵ درصد در گازوئیل قرار خواهد داد. در حال حاضر ما در رتبه چهارم مصـرف گـاز جهـان قـرار داشـته و سرانه مصرف انرژی در ایران حدود دو برابر جهان است.
با توجه به اینکه متوسط تولید ناخالص داخلی جهان ۲/۲ برابر ایران است، به این نتیجه می رسیم که شدت مصرف انرژی ایران ۴/۴ جهان است. یعنی چنانچه جهانیان برای تولید کـالا و یـا ارائـه خدمتی ۱۰ واحد انرژی مصرف کنند، ما برای تولید همان کالا و یا ارائه همان خـد مت ۴۴ واحـد انرژی مصرف می کنیم.
سهم ناچیز ایران در انرژی تجدیدپذیر
در بخش انـرژی تجدیدپـذیر در سـال ،۲۰۲۳ ۳۰ درصـد از بـرق مصـرفی جهـان توسـط منـابع تجدیدپذیر تامین شده که حدود نیمی از آن بـه برقـابی و مـابقی بـه انـرژی بـادی و خورشـیدی اختصاص دارد. نکته قابل توجه اینکه رشد بخش بادی وخورشیدی بـه مراتـب بیشـتر از برقـابی است.اما در ایران سهم انرژی تجدیدپذیر از برق مصـرفی نـاچیز و کمتـر از ۱ درصـد اسـت و در ایـن بخش تقریباً از همه کشورهای جهان عقب مانده ایم.
با مرور روند توسعه انرژی تجدیدپـذیر در جهـان در دوره زمـانی ۲۰۱۴ تـا ۲۰۲۵ ایـن واقعیـت روشن می شود که جهان شاهد جهش قابل توجه انرژی بادی و خورشیدی بوده و همه پیش بینی ها تا میانه قرن میلادی جاری یعنی تا سال ۲۰۵۰ حاکی از ان است که استفاده از زغال سـنگ بـه عنوان الاینده ترین سوخت فسیلی برای تولید برق تقریباً متوقف شده و تمرکز بر نفـت و گـاز بـا شیب منفی ملایم تر کاهش خواهد یافت. نکته قابل توجه اینکه سهم انرژی هسته ای نیـز از سـبد انرژی الکتریکی جهان افزایش نیافته و تنها سهم انرژی بادی و خورشیدی شاهد رشد قابل توجـه خواهد بود بطوریکه پیش بینی میشود دو سوم برق مصرفی جهـان از ایـن دو منبـع تجدیدپـذیر تامین شود.
سهم ایران در یارانه انرژی
در بخش یارانه انرژی نیز که بحث مفصلی است به ذکر این نکته بسنده می کـنم کـه طبـق اعـلام آژانس بین المللی انرژی، ایران با پرداخت ۱۲۷ میلیارد دلار یارانه انرژی در سال پس از روسـیه و جلوتر از چین و عربستان سعودی رتبه دوم را به خود اختصاص داده است.
دقیقه ای یک میلیارد تومان سود قاچاق سوخت
اخیراً روسای قوای مقننه و مجریه اعلام کردنـد کـه روزانه تا ۳۰ میلیون لیتر سوخت مایع قاچاق می شود و محاسبات من حاکی از آن است که سـود حاصل از این تجارت بیش از یک میلیارد تومان در هر دقیقه است! تجارتی به ایـن گسـتردگی را دیگر نمی توان قاچاق نامید و شاید منظور صادرات حکومتی است، یعنی صادراتی کـه حسـاب و کتاب ان در بودجه دولت منظور نمی شود. شاید ما رابطه علت – معلولی را وارونه مـی بینـیم بـه این معنی که این نیست که چون قیمت انرژی در کشور خیلی ارزان اسـت مقـادیر قابـل تـوجهی قاچاق می شود بلکه اصل ماجرا این است که چون باید قاچـاق شـود قیمـت سـوخت ارزان مـی ماند!
علـت العلـل مصائب کشور ناترازی در عقل است
از انجا که ناترازی نه تنها در انرژی بلکه در آب، هوا، اقتصاد و حالا فهمیده ایم در سیاسـت منطقه ای وجود دارد پس نتیجه می گیریم که ناترازی نه علت بلکـه معلـول اسـت . علـت العلـل مصائب کشور ناترازی در عقل است، گویی نظام حکمرانی با بحران تعقل مواجه بوده و با ان سـر ستیز دارد.
گویی نظام حکمرانی در ارتباط با مردم به این فرمول دست یافته کـه رانـت سیاسـی مال من، منابع طبیعی مال شما. ترجمه اش این است که من انرژی ارزان می دهم تا بسوزانید، هدر بدهید و حالش را ببرید به شرط آنکه کاری به کار من نداشته باشید!
به قول شاعر
عمر زاهد همه طی شد به تمنای بهشت
او ندانست که در ترک تمناست بهشت
*رئیس اتحادیه انجمن های علمی انرژی ایران و استاد دانشگاه
21212
