اقتصاد ایران امسال روی دیگری از ناترازی را تجربه کرده است . کمبود توامان برق و گاز در زمستان و قطع برق در فصل سرد سال نشان داد اقتصاد ایران درگیر بحرانی تازه است.
زهرا علی‌اکبری – پیشی گرفتن استهلاک از سرمایه‌گذاری هشداری بود که مدت‌ها پیش از سوی فعالان صنعتی و کازشناسان اقتصادی داده شده است.
در شرایط کنونی اقتصاد ایران درگیر بحرانی بسیار جدی است. یکی از بزرگترین دارنده‌ی ذخایر نفت و گاز در جهان حالا با کمبود انرژی روبروست و برای برون‌رفت از این بحران بی‌تردید نیاز به میلیاردها دلار سرمایه‌گذاری دارد. جدا از سرمایه‌گذاری، تکنولوژی مورد نیاز برای افزایش دادن تولید انرژی در ایران به واسطه‌ی تحریم در اختیار ایارن قرار نمی‌گیرد.
همه‌ی این شرایط دست به دست یکدیگر داده است و سبب شده اقتصاد ایران با وضعیتی جدید روبرو شود. اقتصاد ایران در شرایطی درگیر بحران کمبود انرژی است که رشد هشت درصدی اقتصاد هدف‌گذاری شده است. رشدی که البته در بهترین سال‌های اقتصاد ایران در طولانی‌مدت دوام نداشته است.
حالا در نیمه‌ی دوم اولین ماه زمستان این سئوال مهم مطرح است که ریشه‌ی این ناترازی چیست و دولت چهاردهم برای حل این بحران چه اقدامی را باید در دستور کار خود قرار دهد؟
پزشکیان خرابه تحویل گرفت
علیرضا کلاهی صمدی، رییس کمیسیون صنعت اتاق ایران در گفتگو با خبرگزاری بیپ نیوز در پاسخ به این سئوال که ریشه‌ی ناترازی جیست و برای رفع ان چه باید کرد؟ گفت: به عقیده من، مشکلات اصلی کشور از دوران دولت آقای احمدی‌نژاد آغاز شد. به‌طورکلی، پدیده‌ای به نام بیماری هلندی و تخریب توان صنعتی کشور، وابستگی بیش از حد به واردات و به‌نوعی دلاریزه‌شدن اقتصاد، به عدم سرمایه‌گذاری در زیرساخت‌های کشور منجر شد. این در حالی است که علی‌رغم ۸۰۰ میلیارد دلار سرمایه‌گذاری، تمامی این مسائل به دوران دولت آقای احمدی‌نژاد مربوط می‌شود.
وی با اشاره به اینکه عدم سرمایه‌گذاری در صنعت نفت و گاز و … قدمتی بیست ساله دارد، گفت: در شرایطی که ناترازی وجود دارد، دو گزینه پیش رو داریم: افزایش عرضه و کاهش تقاضا. افزایش عرضه به معنای سرمایه‌گذاری در تولید برق و زیرساخت‌های انتقال و توزیع است که در گذشته نادیده گرفته شده‌اند.
کلاهی صمدی تاکید کرد: برآوردها نشان می‌دهد که برای بهبود ساختار تولید و شبکه برق کشور، به حدود ۳۰ میلیارد دلار نیاز داریم، به شرطی که تأمین سوخت مشکلی ایجاد نکند که خود یک چالش دیگر است. اگر بخواهیم به آینده ۲۰ساله نگاه کنیم، این رقم می‌تواند به ۵۰ میلیارد دلار و بیشتر برسد و ما در حال حاضر این منابع را نداریم.
وی گفت: برای حل مشکل باید با امکانات موجود چاره‌ای اندیشید. اکنون تکنولوژی وجود دارد که به ما این امکان را می‌دهد که حداقل در صنایع خود، کمی برتری داشته باشیم. درهرصورت، نتیجه ساختار این استراتژی نادرست ما در توسعه صنعتی این است که ما بالاترین شدت مصرف انرژی را در میان کشورهای جهان داریم. به‌عبارت‌دیگر، میزان تولید ناخالص داخلی که در مقابل یک واحد انرژی تولید می‌شود، در پایین‌ترین سطح جهانی قرار دارد. این موضوع یک معادله چندوجهی است و نتیجه ۲۰ تا ۳۰ سال مدیریت نادرست است.
دولت احمدی‌نژاد به جای سرمایه‌گذاری یارانه داد
آرش نجفی، رییس کمیسیون انرژی اتاق بازرگانی نیز در گفتگو با خبرگزاری خبرانلاین با تاکید بر اینکه برای حل مشکل باید اقدامات ویژه‌ای با توجه به شرایط فعلی کرد، گفت: معتقدم ریشه‌ی ناترازی به دولت نهم و دهم برمی‌گردد. آن زمان پول در مملکت بود اما به جای سرمایه‌گذاری برای بهینه سازی مصرف انرژی امدند ۲.۴ میلیارد دلار را با اتخاذ تصمیمی نادرست به یارانه ۴۵ هزار تومانی تبدیل کردند.
وی با تاکید بر اینکه ما روزانه با کمبود ۳۰۰ میلیون متر مکعب گاز مواجه هستیم. این کمبود باعث تعطیلی برخی صنایع و عدم تأمین گاز برای نیروگاه‌ها شده است، که در نتیجه آن، نیروگاه‌ها قادر به تولید برق نیستند و این موضوع منجر به کمبود برق می‌شود. در سال‌های گذشته نیز با کمبود گاز روبرو بودیم، اما به این شدت و با این عواقب نبود و در آن زمان کمبود برق احساس نمی‌شد.
وی با اشاره به اینکه در این شرایط حتی تغییر بخاری‌ها نیز لازم است، گفت: سه سال است که اتاق بازرگانی در تلاش است تا کمبود گاز در صنعت را از این طریق جبران کند. نتیجه این تلاش‌ها در بهمن ۱۴۰۱ به تصویب رسید که بر اساس آن، ۴ میلیون و ۱۰۰ هزار بخاری قدیمی باید از مدار خارج شوند و به جای آنها بخاری‌های گرید A با استفاده از بودجه دولت نصب شوند. با این حال، دو سال از تصویب این قانون گذشته و هنوز هیچ بخاری تعویض نشده است. اگر بخاری‌ها تعویض می‌شدند، به ازای هر دستگاه بخاری در فصل سرد،۴۶۶ متر مکعب گاز صرفه‌جویی می‌شد. بر اساس همان مصوبه، در این دو سال باید دو میلیون بخاری تعویض می‌شد؛ حالا اگر این دو میلیون را در ۴۶۶ متر مکعب ضرب کنیم، باید این مقدار گاز را در حال حاضر صرفه‌جویی کرده باشیم و این حداقل کاری است که می‌توانستیم انجام دهیم.
دمای خانه‌هایمان هم اقتصادی نیست
اورعی، استاد دانشگاه و کارشناس اقتصاد انرژی نیز با تاکید بر اینکه ناترازی در ایران وارد دوره‌ای بحرانی شده است، به خبرگزاری بیپ نیوز گفت: دولت کاری کرده که کاهش دمای خانه‌ها توجیه اقتصادی خودش را هم نداشته باشد. در وضعیت فعلی ابزار قیمتی به عامل تشدید مصرف تبدیل شده زیرا قیمت حاملهای انرژی واقعی نیست. در چند سال اخیر قیمت نان، شیر، ماست، تخم مرغ و پنیر ۱۰ برابر شده، نرخ دلار ۷ برابر و قیمت خودرو و مسکن ۲۰ برابر شده است. از آن طرف دستمزدها تنها سه برابر شده‌اند و نرخ حاملهای انرژی هیچ تغییری نکرده است.
وی تاکید کرد: از نظر اقتصادی سیگنالی که این نظام قیمت‌گذاری به مردم می‌دهد این است که می‌توانند به جای هر کسری که دچارش شدند در بخش انرژی بیش مصرف باشند. این نحوه قیمت گذاری به مردم این پیام را می‌دهد که نیازی به پوشیدن لباس و مراعات کردن مصرف انرژی باشید و حتی می‌توانید آن را هدر بدهید. صرفه جویی نیاز به انگیزه اقتصادی هم دارد که در وضعیت فعلی چنین چیزی نیست.
او در پاسخ به این سئوال که در شرایط کنونی تا چه حد امکان افزایش قیمت برای رفع بحران ناترازی وجود دارد؟ به مساله سرمایه‌ی اجتماعی اشاره کرد و گفت: چنین اقدامی نیاز به همراهی اجتماعی دارد. قطعا چنین همراهی وجود ندارد
به فکر زمستان نبودند
حسن مرادی، استاد دانشگاه تهران و کارشناس اقتصاد انرژی نیز در گفتگو با خبرگزاری خبر انلاین با تاکید بر اینکه برنامه‌ریزی نکردن برای زمستان از سوی مسئولان دولت سیزدهم موجب تشدید ناترازی در زمستان شد، گفت: هنگامی که به نارضایتی‌ها و اعتراضات نیروگاه‌های کشور توجه می‌کنیم، متوجه می‌شویم که آنها می‌گویند دلیل اینکه تولید نمی‌کنند، نبود ذخایر گازوییل است. به اصطلاح نیروگاه‌ها می‌گویند گازوییل مورد نیاز ما ته کشیده و اجازه استفاده از مازوت را هم به دلایل زیست محیطی و اعتراضات مردم شهرهای آلوده نداریم، درنتیجه یا مجبوریم نیروگاههایمان را تعطیل کنیم یا دولت باید هر طور شده سوخت مورد نیازمان را تهیه کند.
وی گفت: به نظر می‌رسد بخش مهمی از ذخایر گازوییل کشور به فروش رسیده ولی مشخص نیست به داخل فروخته شده یا خارج. در هر حال ما در کشور ارگانهایی داریم که شرکت پالایش و پخش باید به آنها پاسخگو باشد و مشخص کند که چه مقدار تولید شده و چگونه این تولیدات توزیع شده است.
نماینده سابق مجلس در جواب این پرسش که دولت چهاردهم در شرایط کنونی باید چه اقدامی را در دستور کار قرار دهد؟ گفت: دولت باید بداند که گرچه امسال مسئولیتی در قبال کاستی‌ها ندارد ولی کاستی‌های سال آینده همه بر گردن آنها خواهد بود. میزان تولید، نیاز مصرف و ذخایر کشور مشخص است و از دولت انتظار می‌رود با توجه به این نکات طوری برنامه ریزی کند که ظرف چند سال ناترازی موجود به حداقل برسد. چنین چیزی نه تنها ممکن است بلکه از وظایف مهم دولت مستقر است که به نحوی منابع موجود را توزیع کند، که نیازها را تامین کند.
به گفته‌ی وی برنامه‌ریزی برای مواجهه با زمستان در کنار اقدامات مدیریتی و تشویق به کاهش مصرف می‌تواند فعلا در تخفیف موقتی ناترازی نقش ایفا کند.
به نظر می‌رسد با توجه به نظرات کارشناسان و فعالان صنعتی برای برون‌رفت از بحران ضروری است دولت برنامه‌ی کوتاه‌مدت و بلندمدتی را در دستور کار قرار دهد . باید دید دولت چهاردهم خود را مهیای مواجهه با زمستان ۱۴۰۴ خواهد کرد؟
۲۲۳۲۲۳
