در صورت توافق آمریکا و عربستان بر سر پیمان ابراهیم، وضعیت سیاسی خاورمیانه به چه سویی خواهد رفت و ایران و اسرائیل در چه نقاط چالشی قرار خواهند گرفت؟
رسول سلیمی: با روی کار آمدن مجدد دونالد ترامپ به عنوان رئیس جمهور در سال ۲۰۲۵، دور جدیدی از تحولات در سیاست خارجی واشنگتن آغاز شد. ترامپ که در دوره اول ریاست جمهوری خود (۲۰۱۷-۲۰۲۱) با شعار «اول آمریکا» و دیپلماسی تراکنشی، خاورمیانه را دستخوش تغییرات اساسی کرد، این بار با وعده احیای پیمان ابراهیم و گسترش عادی سازی روابط اعراب با اسرائیل، وارد عرصه شده است.
اما این تحولات در شرایطی رخ می‌دهد که منطقه با بحران غزه، تشدید تنش‌ها با ایران و چالش‌های امنیتی روبه روست. اما تأثیر سیاست‌های ترامپ بر روابط آمریکا و عربستان چیست و چه پیامدهایی برای ایران و فلسطین به دنبال خواهد داشت؟
بازگشت به دیپلماسی تراکنشی و اولویت‌های منطقه‌ای
کارشناسان سیاسی معتقدند سیاست خاورمیانه‌ای ترامپ در دوره دوم، حول محور «معامله گرایی سخت» می‌چرخد. در این رویکرد، واشنگتن به دنبال کسب امتیازات ملموس در ازای حمایت‌های سیاسی-امنیتی است. دو اولویت کلیدی ترامپ در خاورمیانه عبارتند از:
۱- احیای پیمان ابراهیم با الحاق عربستان به این پیمان و تکمیل پروژه عادی سازی روابط اعراب و اسرائیل
۲- تقویت ائتلاف ضد ایران از طریق هماهنگی بین ریاض و تل آویو
ترامپ در نخستین هفته‌های ریاست جمهوری، با اعزام توماس فریدمن، دیپلمات ارشد خود، به ریاض و تل آویو، تلاش کرد تا مذاکرات متوقف شده درباره الحاق عربستان به پیمان ابراهیم را از سر بگیرد.
عربستان تاکنون به دلیل نگرانی از واکنش افکار عمومی جهان عرب و وضعیت غزه، از امضای این پیمان خودداری کرده‌اند. با این حال، فشارهای ترامپ برای تحقق این هدف، نقش محوری در تحولات آتی خواهد داشت.
بن سلمان چه می‌خواهد؟ قیمت الحاق به پیمان ابراهیم چقدر است؟
محمد بن سلمان، ولیعهد عربستان علیرغم تمایل به عادی سازی روابط با اسرائیل، در ازای این اقدام، خواسته‌های سنگینی از آمریکا دارد. بر اساس گزارش موسسه (MEI)، مهم‌ترین مطالبات ریاض عبارتند از:
– تضمین امنیتی تمام عیار: عربستان خواهان توافقی شبیه به پیمان ناتو است که واشنگتن متعهد به دفاع از آن در برابر تهدیدات خارجی (به ویژه از سوی ایران) شود.
– دسترسی به فناوری‌های پیشرفته نظامی: فروش جنگنده‌های اف-۳۵ و سیستم‌های دفاع موشکی THAAD
– حمایت از برنامه هسته‌ای غیرنظامی عربستان: لغو محدودیت‌های کنونی بر سر غنی سازی اورانیوم
– کاهش فشارها درباره موارد حقوق بشری: مانند نادیده گرفتن پرونده قتل جمال خاشقجی و سایر انتقادات بین‌المللی
ترامپ که در دوره اول، فروش سلاح به عربستان را بدون قید و شرط افزایش داد احتمالاً برای جلب رضایت بن سلمان، به این خواسته‌ها پاسخ مثبت خواهد داد.
با این حال، چالش اصلی، مقاومت کنگره آمریکا در برابر انتقال فناوری‌های حساس به ریاض است. ترامپ ممکن است با استفاده از اختیارات ویژه ریاست جمهوری، این موانع را دور بزند.
پیمان ابراهیم۲: فرصت‌ها و خطرات
پیمان ابراهیم که در سال ۲۰۲۰ با میانجیگری ترامپ میان اسرائیل، امارات، بحرین و مراکش امضا شد، نقطه عطفی در تاریخ دیپلماسی خاورمیانه بود. اکنون، الحاق عربستان به این پیمان می‌تواند به معنای تحقق رویای دیرین تل آویو برای به رسمیت شناخته شدن توسط بزرگ‌ترین قدرت عربی باشد. اما این توافق، چند شرط اساسی دارد:
– تضمین‌های امنیتی آمریکا: ریاض تنها در صورت دریافت ضمانت‌های کافی، حاضر به ریسک سیاسی ناشی از عادی سازی است.
– پیشرفت در مسأله فلسطین: اگرچه ترامپ کمتر حساسیت نشان می‌دهد اما عربستان نمی‌تواند کاملاً از حقوق فلسطینی ها چشم پوشی کند. چه آنکه بن سلمان احتمالاً خواهان امتیازات نمادین اسرائیل به فلسطینیان (مانند گسترش اختیارات آن‌هاهرچند به صورت محدود در کرانه باختری) است تا افکار عمومی را آرام کند.
– هماهنگی در قبال ایران: عربستان و اسرائیل خواهان تشدید تحریم‌ها و احتمالاً اقدامات نظامی علیه برنامه هسته‌ای ایران هستند. از این رو این احتمال وجود دارد که پیوستن به پیمان ابراهیم به تضعیف قدرت هسته‌ای ایران گره بخورد.
ایران در کانون توجه: بازگشت تحریم‌ها و احتمال تشدید منازعه
سیاست ترامپ در قبال ایران، یکی از نقاط اشتراک اصلی واشنگتن، ریاض و تل آویو است. تحلیلگران معتقدند، ترامپ با اعمال تحریم‌های «حداکثری»، به دنبال فلج کردن اقتصاد ایران خواهد بود. این اقدامات، همراه با تشدید فعالیت‌های خرابکارانه در خاک ایران (مانند حمایت از گروه‌های جدایی طلب)، می‌تواند تنش‌ها را به سطح خطرناکی در منطقه برساند.
از سوی دیگر، همکاری امنیتی عربستان و اسرائیل تحت حمایت آمریکا، ممکن است به تشکیل «ناتوی عربی-اسرائیلی» علیه ایران منجر شود. با این حال، کارشناسان معتقدند که ایران احتمالاً با تقویت محور مقاومت، به این چالش پاسخ خواهد داد.
غزه: از آتش بس شکننده تا انفجار دوباره
وضعیت غزه پس از آتش بس موقت ۲۰۲۵، همچنان شکننده است. ترامپ که در دوره اول، سفارت آمریکا را به اورشلیم منتقل کرد و طرح «معامله قرن» را با محوریت حذف حقوق فلسطینیان پیش برد، اکنون به دنبال استفاده از غزه به عنوان اهرم فشار برای پیشبرد عادی سازی روابط اسرائیل و عربستان است. به نوشته نیویورکر، ترامپ ممکن است با قطع کمک‌های آمریکا به آژانس اونروا (سازمان حمایت از آوارگان فلسطینی) و تشویق اسرائیل به تشدید محاصره غزه، حماس را مجبور به تسلیم کند.
مسئله‌ای که در یک سناریوی خوشبینانه، عربستان را با دریافت تضمین‌های امنیتی، به پیمان ابراهیم پیوند خواهد داد و فشار سه جانبه آمریکا-عربستان-اسرائیل، ایران را به مذاکره وادار خواهد کرد. همین مسئله در یک سناریوی بدبینانه، ریاض را به دلیل اختلافات داخلی از الحاق به پیمان ابراهیم منصرف خواهد کرد و احتمالاً تشدید منازعات نظامی بین محور مقاومت و اسرائیل را به دنبال خواهد داشت.
خاورمیانه‌ای متفاوت با ترامپ
ناظران سیاسی معتقدند دومین دوره ریاست‌جمهوری ترامپ، خاورمیانه را با تغییرات ژئوپلیتیکی عمیقی روبه رو خواهد کرد. موفقیت یا شکست او در الحاق عربستان به پیمان ابراهیم، نه تنها آینده روابط اعراب و اسرائیل بلکه موازنه قدرت در قبال ایران و ثبات غزه را تعیین می‌کند. با این حال، هزینه این سیاست‌ها ممکن است افزایش خشونت‌ها و بی‌ثباتی در کوتاه مدت باشد. در این میان، نقش اروپا، روسیه و چین به عنوان بازیگران فرا منطقه‌ای نیز نباید نادیده گرفته شود. ترامپ در دور دوم ریاست جمهوری خود چه بخواهیم و چه نخواهیم، بر خاورمیانه اثرگذار خواهد بود.
311213
